تحرک اسپرم چگونه بر باروری تأثیر می گذارد؟

سلامت اسپرم عامل مهمی در توانایی باروری زوجین است. شش معیار اصلی برای اسپرم سالم وجود دارد:

• حجم
• تحرک
• شکل
• توانایی عبور از مخاط دهانه رحم و تبدیل آن به تخم
• واکنش آکروزوم
• توانایی اتصال به غشای تخمک

همچنین برای داشتن یک بارداری موفق، اسپرم باید کروموزوم‌های طبیعی داشته باشد. اختلال در هر یک از این معیارها می‌تواند منجر به ناباروری مردان شود.

در سرتاسر جهان، حدود ۶۰ تا ۸۰ میلیون زوج تحت تأثیر ناباروری هستند و میزان آن از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.

به عدم توانایی در بارداری بعد از ۱۲ ماه تلاش ,ناباروری می‌گویند.

ناباروری مردان شامل مواردی می شود که به علت وجود مشکل بیولوژیکی در مرد فرایند باردار کردن زن با مشکل مواجه می شود. ناباروری مردان بین ۴۰ تا ۵۰ درصد موارد ناباروری را شامل می‌شود و حدود هفت درصد از مردان را درگیر می‌کند.

ناباروری مردان معمولاً نتیجهی مشکلات مایع منی است که شایع‌ترین آ‌ن‌ها عبارتند از:

• تعداد کم اسپرم یا الیگواسپرمی 
• تحرک کم اسپرم یا آستنوسپرمیا یا آستنوزواسپرمی
• شکل اسپرم غیرطبیعی یا تراتواسپرمیا

حدود ۹۰ درصد از موارد ناباروری مردان به دلیل تعداد کم اسپرم‌ها ایجاد می شود، اما تحرک کم اسپرم نیز یک عامل مهم است.

تحرک اسپرم چیست؟

تحرک اسپرم، توانایی اسپرم برای حرکت مؤثر است. تحرک اسپرم در باروری اهمیت زیادی دارد زیرا اسپرم برای رسیدن به تخمک و لقاح با آن باید در دستگاه تولید مثل زن حرکت کند. تحرک ضعیف اسپرم (کم تحرکی اسپرم) می‌تواند یکی از علل ناباروری مردان باشد.

اسپرم های متحرک دو نوع حرکت دارند:

-تحرک پیشرونده (Progressive motility یا Grade A) به حرکت اسپرم‌هایی اطلاق می‌شود که در یک خط مستقیم یا دایره‌های بزرگ شنا می‌کنند.

-تحرک غیرپیشرونده (Non-progressive motility یا Grade B) به حرکت اسپرم‌هایی اطلاق می‌شود که به صورت مستقیم شنا نمی‌کنند و یا در دایره‌های کوچک حرکت می‌کنند.

برای این‌که اسپرم‌ها بتوانند از طریق دهانه‌ی رحم به تخمک برسند، باید تحرک پیشرونده‌ با سرعت حداقل ۲۵ میکرومتر در ثانیه داشته باشند.

کم تحرکی اسپرم یا استنوزواسپرمی هنگامی است که فقط کمتر از ۳۲ درصد اسپرم‌ها، حرکت پیشرونده داشته باشند.

علل کم تحرکی اسپرم

علل کم تحرکی اسپرم متفاوت است و در بسیاری از موارد علت مشخصی وجود ندارد.

عوامل مختلفی که بر سلامت بیضه‌ها تأثیر می‌گذارند ممکن است باعث کم تحرکی اسپرم شوند.

-آسیب به بیضه‌ها که وظیفه تولید و ذخیره اسپرم را بر عهده دارند، می‌تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد. علل عمده‌ی آسیب بیضه ها عبارتند از:

• عفونت؛
• سرطان بیضه؛
• جراحی بیضه؛
• مشکلات بیضه که مرد با آن متولد می‌شود؛
• بیضه‌های نزول نکرده؛
• ضربه.

-استفادهی طولانی مدت از استروئیدهای آنابولیک (کورتون ها) می‌تواند تعداد اسپرم و تحرک اسپرم را کاهش دهد. داروهایی مانند حشیش و کوکائین و همچنین برخی داروهای گیاهی نیز می‌توانند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند.

- واریکوسل ( رگ‌های بزرگ شده و برجسته در بیضه ) نیز می تواند از علل کم تحرکی اسپرم باشد.

- کمبود هورمون‌های جنسی می‌تواند روی تحرک اسپرم‌ها تأثیرگذار باشد.

- همچنین برخی از مردان ممکن است دارای یک اختلال ژنتیکی باشند و یا یک بیماری پزشکی تشخیص داده نشده داشته باشند. 

-سبک زندگی و عوامل محیطی نیز نقش مهمی در تحرک اسپرم دارند. به عنوان مثال، سیگار کشیدن با کاهش تولید اسپرم مرتبط است ( بخصوص اگر مصرف سیگار فرد به بیش از 10 عدد در طول روز برسد). مردانی ‌که در ارتش کار می‌کنند یا در مشاغلی مانند نقاشی یا رانندگی مشغول به کارند و یا شغل‌ هایی دارند که منجر به ضربه مکرر به ناحیه لگن می شود، ممکن است در معرض خطر ناباروری ناشی از کار قرار بگیرند.

تشخیص کم تحرکی اسپرم

آزمایش اسپرموگرام (آزمایش آنالیز اسپرم) اساسی ترین و کاربردی ترین آزمایش در زمینه تشخیص کم تحرکی اسپرم است و می‌تواند ۹ مورد از ۱۰ مورد ابتلا به مشکلات ناباروری را تشخیص دهد.

کیفیت نمونه‌ ها به دلایل مختلفی از جمله طول مدت امتناع از رابطه جنسی و وجود انواع بیماری‌ ها، می‌توانند متفاوت باشند. در نتیجه توصیه می‌شود، دو نمونه اسپرم جمع آوری شود و بهتر است فاصله بین دو نمونه گیری بین دو تا چهار هفته باشد.

در آنالیز و بررسی آزمایش اسپرموگرام، اگر کمتر از ۴۰ درصد اسپرم‌ها متحرک باشند، کم تحرکی اسپرم تشخیص داده می‌شود.

درمان کم تحرکی اسپرم

عوامل مختلفی بر درمان کم تحرکی اسپرم تاثیر گذارند که در زیر به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

-گاهی ایجاد تغییرات در سبک زندگی ممکن است به تقویت حرکت اسپرم و درمان کم تحرکی اسپرم در برخی از مردان کمک کند. به طور مثال:

• به طور منظم ورزش کنید؛
• وزن مناسب داشته باشید. اضافه وزن با شاخص توده‌ی بدنی 25 یا بیشتر می‌تواند بر کمیت و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد؛
• قرار گرفتن در معرض تلفن همراه را محدود کنید؛
• الکل را کاهش دهید؛
• سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر را ترک کنید؛

-بین افزایش دمای بیضه و کاهش کیفیت اسپرم ارتباط وجود دارد. دمای ایده آل برای تولید اسپرم در حدود ۹۴ درجه فارنهایت (۳۴.۵ درجه سانتی گراد) و پایین تر از دمای طبیعی بدن است، بنابراین پوشیدن لباس زیر شل و انجام اقدامات ساده و مفید برای خنک کردن بیضه‌ها ممکن است در جهت درمان کم تحرکی اسپرم تاثیر گذار باشند؛ اقدامات ساده ای مانند انجام استراحت منظم در صورت کار در یک محیط گرم و نیز ایستادن و حرکت کردن در صورتی که شخص مدت زمانی طولانی را نشسته است؛

-برخی مکمل‌ها همچنین ممکن است به تقویت حرکت اسپرم کمک کنند. به عنوان مثال، یک منبع معتبر افزایش ۵۲ درصدی تحرک اسپرم را در آقایانی که روزانه حداقل ۲۰۰ میکروگرم سلنیوم به همراه ۴۰۰ واحد ویتامین E برای حداقل ۱۰۰ روز متوالی مصرف می‌کنند، گزارش کرده است. قبل از مصرف این مکمل‌ها با پزشک خود مشورت کنید؛

-اگر علت کم تحرکی اسپرم یک مشکل پزشکی مانند سطح پایین هورمون یا واریکوسل باشد، ممکن است داروهایی مانند هورمون تحریک کننده فولیکول ((FSH یا گنادوتروپین کوریونی انسانی (HCG)، کمک کننده باشند. در بعضی موارد، پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند.

-اگر با درمان‌های فوق بارداری رخ نداد، استفاده از روش های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) و یا لقاح داخل رحمی (IUI) می‌تواند به افزایش احتمال بارداری کمک کند. مزیت استفاده از این روش ها این است که به علت تزریق مستقیم اسپرم به داخل تخمک در IVF و یا تزریق اسپرم به داخل رحم در IUI، حتی برای افرادی که دارای تعداد اسپرم پایین و یا مبتلا به کم تحرکی اسپرم می باشند نیز مناسب است و در واقع در این تکنیک ها تاثیر عامل کم تحرکی اسپرم خذف می شود.